Sport wysoko kwalifikowany odgrywa coraz większą rolę w naszym świecie i kulturze. W rezultacie, działacze podejmują duże inwestycje finansowe i opracowują strategie podejścia w celu rozwijania sportowców na całym świecie. Jednym z konsekwencji jest systematyczne podejście do identyfikacji talentów i rozwoju młodych sportowców.
Młodzi sportowcy zaczynają uczestniczyć w zorganizowanych środowiskach treningowych i rywalizacji w coraz młodszym wieku. Jednym przykładem programu rozwoju sportowców o wysokim potencjale jest np. Elite Player Performance Plan (EPPP). Długoterminowa strategia stosowana w angielskiej piłce nożnej i mająca na celu rozwijanie większej liczby lepszych sportowców na „krajowym” podwórku.
W środowiskach szkoleniowych dla młodzieży, trening motoryczny zyskuje coraz większe zainteresowane. Powstają nowe, zaktualizowane doniesienia naukowe oraz duża rzesza empirycznych doświadczeń dowodzi skuteczności mającej na celu poprawę atletyzmu i zmniejszenie ryzyka kontuzji.
ALE… praca z młodymi sportowcami znacząco różni się od pracy z seniorami. Poprzez „młodych sportowców” mam na myśli zarówno dzieci rozpoczynające przygodę ze sportem jak i trochę starszych kolegów zmagających się z okresem dojrzewania. Zarówno przed, w czasie jak i po nim musimy zwracać uwagę na inne elementy. To ten okres wymaga wykształcenia największej grupy specjalistów – bo to na tym etapie trenuje najwięcej zawodników i na tym etapie zaczyna się identyfikacja talentów. Umiejętności stricte związane z treningiem to za mało. Zdolności interpersonalne, podążanie za młodzieżowymi trendami, wiedza z zakresu rozwoju w ontogenezie, znaczenie okresu pokwitania i wiele innych – tych rzeczy powinno wymagać się od trenera na etapie „pracy z młodzieżą”. Nie wynik tu i teraz. Wynik w dłuższej perspektywie
„Powiedzenie, że dzieci to nie mini dorosli” pozostaje dewizą w rozwoju młodzieży. Ale w celu bezpiecznego i skutecznego wspierania rozwoju musimy lepiej zrozumieć holistyczne czynniki związane z treningiem nowego pokolenia. W tym artykule chciałem pokazać zależności jakie występują w długofalowym rozwoju sportowca. Jako efekt końcowy chcemy zobaczyć
Świadomego sportowca profesjonalisty bez historii poważnych urazów
Zdrową, sprawną młodą osobę wychowaną w duchu zamiłowania do sportu i ruchu
FIZJOLOGICZNE CZYNNIKI W ROZWOJU MŁODEGO SPORTOWCA
Chronologiczny wiek to główny sposób, w jaki większość systemów sportowych kategoryzuje zawodników w treningach i zawodach. To zaniedbuje niejako sposób w jaki różne aspekty biologiczne rozwijają się w różnych momentach dzieciństwa i okresu dojrzewania. Warto pamiętać, że poziom dojrzałości biologicznej możemy mierzyć w kilku aspektach.
- Rozwój cech płciowych (1, 2 i 3 rzędnych)
- Poziom hormonów androgennych (głównie testosteronu)
- Tempo dojrzewania poszczególnych organów ważnych dla wysiłku fizycznego tj. serce, płuca czy wątroba.
- Stopień dojrzałości układu kostnego (głównie mineralizacji kośćca)
- Poziom dojrzałości emocjonalnej
Zazwyczaj głównym czynnikiem oceny dojrzałości jest WZROST. A to mylne. Wzrost jest przekazywany często genetycznie. Oczywiście osiągnięcie maksymalnego tempa wzrostu daje nam wstępny obraz, jednakże nie może być jedynym wyznacznikiem.
Mimo że monitorowanie wzrostu jest proste, dojrzewanie jest nieco bardziej skomplikowane. Najczęstsza ocena stanu dojrzałości polega na wykorzystaniu pomiarów antropometrycznych zebranych co trzy miesiące i tworzeniu krzywych wzrostu w celu identyfikacji okresu dojrzewania. Często wykorzystuje się do tego protokół Mirwalda lub Khamis – Roche. Wiek, w którym występuje największy wzrost, jest najczęściej używanym wskaźnikiem dojrzałości somatycznej i nosi nazwę szczytowego tempa wzrostu (PHV). Łatwy sposób myślenia o PHV to okres szybkiego wzrostu podczas okresu dojrzewania, który zwykle występuje około 12. roku życia u dziewcząt i 14. roku życia u chłopców. Jednak czas ten będzie bardzo zindywidualizowany i będzie dyktowany przez pochodzenie etniczne, środowisko czy nawet styl życia.
- Ocena wzrostu i dojrzewania jest ważna z trzech głównych powodów:
- Rozwój cech płciowych (1, 2 i 3 rzędnych)
- Poziom hormonów androgennych (głównie testosteronu)
- Tempo dojrzewania poszczególnych organów ważnych dla wysiłku fizycznego tj. serce, płuca czy wątroba.
IDENTYFIKACJA TALENTÓW I EDUKACJA TRENERÓW
W jaki sposób możemy wykorzystać wiedzę i monitoring stopnia dojrzałości, aby lepiej zarządzać rozwojem talentów piłkarskich?
Mam na myśli 2 główne czynniki
- dobór obciążeń
- rodzaju treningu do aktualnego stopnia dojrzałości oraz prewencję urazów wykluczających zawodników z treningu w najbardziej podatnych na rozwój okresach.
W obrębie grup wiekowych może występować znaczna różnica w wieku biologicznym
Różnice na poziomie 20 cm wzrostu, 15-20 kg wagi czy 3-5 lat w etapie dojrzewania są normą w grupach treningowych U13 – U16.
Wyobraź sobie, że w grupie U15 masz dwóch chłopców pokaźnego wzrostu.
Na pierwszy rzut oka obaj wyglądają na „wczesno dojrzewających”. Jednak wchodząc w szczegóły może okazać się, że dzieli ich przepaść. Ciekawostką różnicującą może być chociażby poziom testosteronu. Ten bliżej statusu mężczyzny może mieć 5, 6 a nawet 10 razy taki poziom „hormonu męskości” co ten młodszy. Czy to fair ich teraz porównywać?
Badania i publikacje o PHV donoszą, że dojrzałość fizyczna została uznana za istotny czynnik wpływający na zwiększenie siły, mocy beztlenowej i wybuchowej, szybkości oraz zwinności. Dlatego też pojawiają się nie tylko pytania o bezpieczeństwo zawodników, ale także o sprawiedliwość w rywalizacji.
Kolejną rzeczą może być zatem ich porównywanie np. chociażby w obrębie testów motorycznych i na tej podstawie ocena potencjału sportowego. Jedną z ciekawych przesłanek bio-bandingu jest porównywanie testów adekwatnie do poziomu dojrzałości. Czasem trzeba porównać zawodnika U13 z zawodnikami U15, aby spojrzeć na szerszy kontekst.
Zebranie, interpretacja i przekazanie danych na temat rozwoju i dojrzewania sportowcom, trenerom i innym zainteresowanym stroną, zapewni pełny kontekst potrzebny do podejmowania świadomych decyzji dotyczących selekcji, utrzymania i rozwoju zawodników.
ROZWÓJ FIZYCZNY
Postęp w dziedzinie nauki o treningu dzieci i młodzieży wykazał, że wszystkie składniki motoryczności są w pewnym stopniu trenowalne w okresie dzieciństwa i dorastania. Jednak rodzaj ćwiczeń, jakie wybierają trenerzy, powinien odpowiadać adaptacjom związanym z dojrzewaniem.
Lloyd i Oliver sugerują, że zyski w rozwoju fizycznym podczas dzieciństwa przed fazą PHV są prawie wyłącznie związane z adaptacjami neuronalnymi: rekrutacją jednostek motorycznych, częstotliwością i synchronizacją ich wyładowań.
Z kolei zyski siły w okresie dojrzewania i wczesnej dorosłości (po fazie PHV) są wynikiem kombinacji zmian neuronalnych (adaptacja układu nerwowego) i strukturalnych (wzrost masy mięśniowej), które są wynikiem wzrostu stężenia hormonów takich jak testosteron czy hormon wzrostu.
Wdrażanie działań, które optymalizują odpowiednią adaptację w odpowiednim czasie, jest podstawą procesu rozwoju fizycznego.
Jednakże, choć status dojrzewania może stanowić ogólną wskazówkę dla doboru ćwiczeń, najważniejszym czynnikiem w projektowaniu programu treningowego jest wiek treningowy i kompetencje ruchowe młodego sportowca. Na przykład, możesz mieć 12-letniego sportowca z trzema latami treningu siłowego i wysokim poziomem kompetencji ruchowej. Taki zawodnik może skorzystać z obciążonych lub bardziej skomplikowanych ruchów. W równym stopniu właściwe jest, aby 17-letni sportowiec bez doświadczenia w treningu siłowym i słabych umiejętnościach ruchowych skupił się na podstawowych umiejętnościach ruchowych przed przejściem do bardziej zaawansowanych i dociążonych ćwiczeń.
URAZY ZWIĄZANE Z WZROSTEM I DOJRZEWANIEM
Na początku odpowiedz sobie na pytanie. Czy jeżeli uzdolniony 14 latek straci prawie rok regularnych, mocnych treningów to poprawi czy obniży prawdopodobieństwo zastania profesjonalistą?
- Regularne urazy mięśniowe wykluczające na kilka tygodnia.
- Złamania awulsyjne
- Poważne schorzenia kostno-stawowe np. Choroba Osgood-Schlattera, choroba Severa
- Urazy kręgosłupa – kręgoszczelina, dyskopatia
Te przykłady kontuzji są bardzo popularne. Badanie z British Journal of Sport Medicine z 2020 r. przeprowadzone na ponad 551 młodych zawodników z Wielkiej Brytanii wskazały ogromny udział urazów ciężkich w ogólnej statystyce urazów.
Lwia część kontuzji wiąże się z wykluczeniem na długi czas – nierzadko na rok z regularnych treningów. To wyrwa w rozwoju sportowym dziecka.
Czynniki jakie powodują urazy możemy podzielić na dwie główne grupy:
WEWNĘTRZNE
- kontrola nerwowo-mięśniowa,
- czynniki fizjologiczne i psychologiczne,
- czynniki biologiczne i antropometryczne,
- wcześniejsze urazy,
- umiejętności techniczne i taktyczne
ZEWNĘTRZNE
- nawierzchnia do gry,
- obuwie
- obciążenie zewnętrzne/lokomocyjne
- pozycja na boisku
- specjalizacja sportowa
Na jedną grupę mamy większy wpływ – na drugą trochę mniejszy. Tak jak wspominałem na początku artykułu – etap U13-U16 powinien skupiać najlepszych specjalistów z dziedziny pracy z dziećmi LUB powinniśmy kształcić się kierunkowo w poszczególnych etapach pracy z młodzieżą. Powód jest prosty – niższy procent kontuzjowanych zawodników zwiększa ilość talentów przechodzących dalej.
Identyfikacja prawdopodobieństwa kontuzji nie jest prosta. A może nie tyle prosta co popularna. Często patrzymy na młodzież w kontekście młodego organizmu, który może wszystko znieść i się szybko regeneruje. Prawda jest taka, że okresy czerwonych flag w czasie PHV znacząco uwrażliwiają na kontuzje.
Badania dowodzą, że gwałtowny wzrost wysokości ciała rzędu <7,5cm w trakcie roku podwyższa ryzyko kontuzji o 74% a zaburzenie stosunku długości tułowia do długości kończyn dolnych o <5,5cm w trakcie roku naraża dziecko na kontuzje o ponad połowę – dokładnie 51%.
ROZWAŻANIA PSYCHOSPOŁECZNE
Do tej pory omówiliśmy jedynie aspekty fizyczne, jednak aspekty psychospołeczne rozwoju są szczególnie istotne wśród sportowego narybka.
Ostatecznie młodzi sportowcy to pełnoetatowi uczniowie i częściowi sportowcy, co oznacza, że stawiają czoła wyzwaniu zrównoważenia swojego dostępnego czasu i energii dla rozwoju sportowego i naukowego. Wymagania edukacyjne są szczególnie trudne podczas przejścia między poziomami edukacji lub pracy oraz w okresach wysokiego stresu związanego np. z egzaminami. Chociaż wymagania edukacyjne są zgodne dla większości populacji młodzieżowych, prawdopodobnie będą oni doświadczać innych stresorów. Mogą to być negatywne wydarzenia życiowe, zwiększone oczekiwania co do osiągnięć, intensywny harmonogram treningów i zawodów oraz zwiększone wymagania dotyczące podróży.
Wysoki poziom stresu powoduje zaburzenia hormonalne, osłabienie układu immunologicznego, utrudnienia w procesie naprawy mięśni oraz zwiększone napięcie mięśni. Wszystko to może mieć negatywny wpływ na zdrowie, wydajność, ryzyko chorób, czas powrotu do zdrowia po urazach oraz ryzyko wypalenia zawodowego sportowców. Posiadanie szerszej, bardziej holistycznej wiedzy o jednostce może dostarczyć kluczowych informacji, które można wykorzystać do ułatwienia ich drogi do sukcesu.
KILKA SŁÓW NA KONIEC
Lista 5 rzeczy, które musisz wiedzieć zanim zaczniesz pracę z młodzieżą:
- Nie traktuj młodych drużyn jako przetarcie przed piłką seniorską – to innych kawałek chleba, do którego trzeba się przykładać mocniej niż do pracy z prestiżowymi seniorami. W końcu to z dołu piramidy idzie materiał do pracy seniorskiej.
- Dzieci to nie mini dorośli. Dostosuj swój styl przekazu wiedzy, środki i rodzaje treningów do grupy z jaką masz styczność obecnie.
- Monitoruj stopień dojrzałości biologicznej na podstawie prostych kalkulatorów PHV – pokazujemy, jak to robić w naszym szkoleniu Długofalowy Rozwój Motoryczny Dzieci i Młodzieży https://szkoleniabetterway.pl/kalendarz2023
- Testuj się zawodników pod kątem potencjału motorycznego ALE porównuj ich wyniki odpowiednio do wieku biologicznego.
- W ustalaniu intensywności treningowych bierz pod uwagę sprawy poza sportowe takie jak szkoła, sytuacja rodzinna czy stan zdrowia zawodnika.
…KONIEC CZ. 1.
W części drugiej omówię więcej informacji dotyczących samego rozwoju zdolności motorycznych na konkretnych etapach rozwojowych.
Stay tuned 🙂
Michał Kwietniewski
Trener przygotowania motorycznego. Koordynator przygotowania motorycznego Akademii Legii Warszawa.
